Anadolu Türk tarihinin en önemli savaşlarından biriydi Sakarya Meydan Muharebesi. 22 gün 22 gece sürdü, binlerce asker şehit oldu…

Yunan General Anastasios Papulas, Yunan ordularına Ankara’ya harekat emri verdi. Savaş kaybedilirse, Türkler Sevr Antlaşması’nı kabul etmek durumunda kalacaktı. Yunan askerleri Ankara’ya ilerlerken, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’ndeki yenilgiden sonra Türk ordusunun savaştığı cephe kritik bir durumdaydı.

Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, cepheye giderek durumu yerinde gördü ve komutayı eline aldı. Ardından, İcra Vekilleri Heyeti Başkanı Fevzi Paşa ile görüştü ve bir karar verdi. Batı Cephesi birlikleri Yunan ordusuyla arada büyük bir mesafe bırakacak ve Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilecekti, savunma bu hatta devam edecekti. Daha sonra Mustafa Kemal Paşa, o meşhur emrini verdi:

“Hatt-ı müdafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz.”

Sakarya destanı Türk ulusunun kanıyla yazıldı

Takvimler 22 Temmuz 1921’i gösterirken, Türk ordusu Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilemeye başladı. Yunan birlikleri ise taarruz pozisyonu için 9 gün boyunca yürüdü. Bu yürüyüşün hangi yöne olduğu Türk keşif birliklerince tespit edildi ve cephe komutanlığına bildirildi. Böylece Yunan taarruzu baskın olma özelliğini kaybetti. 

Yunan ordusu 14 Ağustos’ta harekata geçti, 23 Ağustos’tan itibaren ise kuşatıcı taarruza başladı. İlk olarak Mangal Dağı’nı ele geçirdiler. Ardından kurdukları köprüde gece yarısı yaptıkları baskınla Sakarya Nehri’ni geçtiler. Muharebenin 3. gününde Mangal Dağı ve Türbetepe Yunanların elindeydi. Türk savunmasının temel direği adeta çökmüştü. 4. gün Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Milli Savunma Bakanı Refet Bey’e telgraf çekerek Meclis’in Kayseri’ye taşınmasını istedi.

7. günde ise Yunan birlikleri tüm cephelere taarruz etti. Türk ordusunun mevzilerini kahramanca savunmaları sonucunda, Yunan birliklerinin tasarladığı kuşatma harekatı başarılı olamadı. Düşman taarruzları karşısında yaşanan tehlikelere rağmen, savunmasını başarı ile devam ettiren Türk ordusu, Yunan taarruzlarını kırarak cephe bütünlüğünü korudu.

14. günden sonra Türk cephesinin merkezine yapılan Yunan saldırıları giderek azaldı. Kaybedilen toprakların geri alınması için taarruza başlandı. Mustafa Kemal Paşa’nın direktifleri ve Türk ulusunun kanıyla yazılan Sakarya destanı, 22 gün 22 gece sürdü. Savaş, Yunanların Sakarya doğusunu tamamen terk etmesiyle 13 Eylül’de sona erdi.

Sakarya Zaferi neler sağladı?

İki tarafın da çok ağır kayıplar verdiği Sakarya Meydan Muharebesi, Kurtuluş Savaşı’nın dönüm noktalarından biriydi.

Tarihin en kanlı savaşlarından olan muharebede, Türk ordusu 5 bin 713 şehit verdi, 18 bin 480 asker ise yaralandı. Yunan ordusunda ölen asker sayısı 3 bin 958, yaralanan asker sayısı 18 bin 955’ti. 

Binlerce askerin şehit olduğu, kanla, ateşle, süngüyle kazanılan bu zaferden sonra, Türk milletinin orduya güveni ve geleceğe ümidi arttı. İstanbul’a yapılan baskıyı durduran savaş, Batı Cephesi’nin güçlenmesini sağladı. Yunan ordusu, çok kayıp verdiği için savaş gücü azaldı, taarruz üstünlüğü Türk ordusuna geçti. Aynı zamanda, İtilaf Devletleri’nin Yunanlara güveni azaldı.  

Sakarya Zaferi 2014 yılına kadar araştırılmadı

Sakarya Meydan Muharebesi aynı zamanda, yakın tarihimizin ayrıntıları en az bilinen savaşı.

Mangal Dağı, Çal Dağı, Türbetepe ve Yıldız Dağı haricinde, muharebelerin geçtiği alanlar ve bu alanlardaki mevziler 2014 yılına kadar araştırılmadı. O yıl yapılan çalışmalarda, yalnızca 201 şehidimizin yeri tespit edilebildi.

Muharebe mevzilerinin ve koruganlarının belirlenmesi

Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesinin 1973 yılında yayımladığı, Sakarya Meydan Muharebesi günlükleri ayrıntılı şekilde incelendi. Daha sonra, harekat planları ve taarruz-savunma bölgeleri güncel arazi yapısıyla uyumlulaştırıldı.

Yaklaşık yüz yıllık erozyon, siperlerin izlerinin silinmesine yol açtı. Bu durumda gerçekleştirilen arazi etüdünde farklı bir yol izlenmesi için “mühimmat takibi” yapıldı. Bu izleme, hem gözle hem de metal dedektörle yapıldı. Yoğunlaşma hatlarının başlangıç ve bitiş noktalarının koordinatları alınarak arazideki bitki örtüsüyle örtüştürüldü.

Kayıp şehitliklerin belirlenmesi

Sakarya Meydan Muharebesi sahası tepelik kesimlerde genellikle sarp, kayalık bir araziye sahip. Bu aşamada, Türk savunma hattının konumunun iyi bilinmesi gerekiyor. 2014-2019 yılları arasında, 3 binden fazla şehidin yeri tespit edildi.

2015 yılında, muharebe sahasının 13 bin 850 hektarlık kısmı milli park olarak ilan edilmeden önce, sadece Yıldız Dağı, Duatepe, Türbetepe ve Mangal Dağı’nda bazı mevziler biliniyordu. 

Ayrıca Ankara’nın Polatlı ve Haymana ilçeleri arasında muharebelerin geçtiği alanda, Malıköy-Gölbaşı savunma hattının tepe noktaları işaretlendi ve bulunan siperler haritaya işlendi.

Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı

Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı, Ankara’nın Polatlı ve Haymana ilçeleri arasında toplam 75 kilometrelik bir alana sahip.

Milli park alanı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş ruhu ve Kurtuluş Savaşı sırasında verilen mücadelenin tarihi, kültürel ve manevi değerlerinin korunarak gelecek kuşaklara aktarılması açısından önemli bir rol oynuyor.

Haber: Gülçin Sakarya, Nurya Yardımcı

Kamera: Bertuğ Ulukan, Resul Daban

Kurgu: Bertuğ Ulukan