Mehmet Rıfat Ilgaz, Fatma Hanım ve Hüseyin Vehbi Bey’in çocuğu olarak 7 Mayıs 1911’de Kastamonu’da dünyaya geldi.

Ailenin 7 çocuğundan en küçüğü olan Ilgaz, ilk ve orta okul eğitimini Kastamonu’da tamamlayarak, yatılı öğrenim gördüğü Muallim Mektebinden 1930’da mezun oldu.

Ilgaz, şiir yazmaya öğrencilik yıllarında başladı ve 1936’da Gazi Eğitim Enstitüsünde edebiyat eğitimi alarak, 6 yıl süreyle Gerede, Akçakoca, Gümüşova’da ilkokul öğretmenliği yaptı.

Daha sonra İstanbul’a tayin olan usta yazar, Karagümrük Ortaokulunda ve Nişantaşı Lisesinde Türkçe öğretmeni olarak görev yaptı.

Edebi kişiliği ve yazı hayatı

İlk şiiri “Sevgilimin Mezarında”yı 15 yaşında kaleme alan Ilgaz’ın eserleri 1940’ta “Çığır”, “Oluş”, “Ulus”, “Güneş”, “Yücel”, “Varlık”, “Hamle” ve “Yeni İnsanlık” gibi birçok dergide yayımlandı.

Felsefe eğitimi de alan Ilgaz, aynı yıllarda Hasan Tanrıkut, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel’le tanıştı. Ömer Faruk Toprak ile 1942’de “Yürüyüş Dergisi”ni çıkaran Ilgaz, bu dergide Orhan Kemal, Sait Faik Abasıyanık, Cahit Irgat, İbrahim Abdülkadir Meriçboyu, Nazım Hikmet gibi şairlerle birlikte çalıştı.

Ilgaz’ın ilk şiir kitabı “Yarenlik” ise 1943’te edebiyatseverlerle buluştu.

1944’te yazdığı “Sınıf” adlı şiir kitabından dolayı 6 ay hapis cezası aldı. Serbest bırakıldıktan sonra da öğretmenlik yapmaya devam etmek isteyen Ilgaz, çeşitli nedenlerden dolayı 1947’de öğretmenlikten ayrıldı ve gazetecilik yapmaya başladı.

Yazılarında ve yaşamında toplumcu gerçekçi bir çizgi devam ettirmeye çalışan Ilgaz’ın 1953’te yazdığı “Devam” adlı kitabı da toplatıldı.

Yazıları ve şiirleri nedeniyle kovuşturmaya tabi tutulan Ilgaz, yaklaşık 5,5 yıl mahkumiyet alsa da hem hastalığından dolayı hem af kapsamına girdiği için cezasının bir kısmını yattı.

İnceleme yazarı ve eleştirmen Asım Bezirci, Papirüs dergisinin 19. sayısında, bu dönem şiirlerinde Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Kutsi Tecer, Halit Fahri Ozansoy gibi hececi şairlerin etkisinde kalan Ilgaz için, şunları kaleme aldı:

“Rıfat Ilgaz’ı çoğumuz oldum bittim ‘toplumcu’ bir şair diye tanırız. Uzun bir süre ‘toplumcu olmayan’ şiirler de yazdığını bilmeyiz. Çünkü, bu tür şiirler eski dergilerin sayfaları arasında kalmıştır. Ilgaz onları hiçbir kitabına almamıştır. Bundan ötürü de oldum olası, toplumsal konuları işleyen bir şair sayılmıştır. Oysa, Ilgaz’ın toplumcu bir şair olarak başarı kazanmasında bu şiirlerin de bir payı vardır.” 

Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin ve Esat Adil gibi isimlerle Gerçek gazetesini, sonrasında ise Yığın dergisini çıkarırken, Markopaşa adlı mizah dergisinde de yazı işleri müdürlüğü yaptı.

Necati Sözen’in sahibi olduğu Adembaba dergisinde 1952’de yazmaya başlayan usta yazar, o dönemde popüler olan Dolmuş, Külah ve Taş gibi mizah dergilerinde yazılarını yayımladı.

“Hababam Sınıfı”

Ilgaz, 1952-1960’da Tan gazetesinde düzeltmen, dizgici ve röportaj yazarı olarak çalışırken Dolmuş dergisinde “Stepne” takma adıyla “Hababam Sınıfı”, “Bizim Koğuş” ve “Don Kişot” eserlerini dizi olarak yayımladı.

Asıl ününü 1959’da kaleme aldığı “Hababam Sınıfı” adlı kitapla kazanan Rıfat Ilgaz’ın bu romanı 1966’da oyunlaştırılarak Ulvi Uraz Tiyatro Topluluğu tarafından sahnelendi.

Aynı oyun 1969’da İstanbul Tiyatrosu’nda da sahneye koyuldu ve Ertem Eğilmez’in yönetmenliğinde 1975’te beyaz perdeye aktarıldı.

Yaşadığı dönemde görülen eğitim sistemindeki aksaklıkları, bozuklukları, eksiklikleri hem güldürüp hem de düşündürerek ele alan Ilgaz, Mehmet Saydur’un hakkında hazırladığı “Rıfat Ilgaz’lı Yıllar” adlı kitabında “Hababam Sınıfı”nı yazma amacını şöyle açıkladı:

“Hababam Sınıfı bir eğitim yergisidir. Mizah beyazdır, olumludur. Mizahta gülme ana öğe değildir. İsteyen ağlar, isteyen güler. Ben yergi yapıyorum, komedi bile düşünmüyorum. Hababam Sınıfı’nda üç şeyin yergisi yapışmıştır, kopyanın, ezberin, uydurma saygının. Benim mizahım düşündürmeye dayanır. Hababam Sınıfı’nda bize yakışmayan eğitimsel şeylerin yergisini yapıyorum.”

Vatan, Demokrat İzmir, Yeni Gün, Yeni Ulus gazeteleri ile Akbaba dergisinde de yazılar yazan Ilgaz, sonra Sınıf Yayınları’nı kurdu ve kendi kitaplarını buradan yayımladı.

Ilgaz, Basın Şeref Kartı’nı 1970’te alırken, 1974’te emekli olup doğum yeri olan Cide’ye yerleşti.

12 Eylül 1980 darbesinde de gözaltına alınan Ilgaz, “Yıldız Karayel” adlı eseriyle 1982’de “Madaralı Roman Ödülü” ve “Orhan Kemal Roman Ödülünü”, “Ocak Katırı Alagöz” ile de 1987’de “Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü”nü aldı.

Yaptığı 5 evliliğinden Gönül, Aydın, Defne ve Yıldız adında 4 çocuğu bulunan Rıfat Ilgaz, 7 Temmuz 1993’te İstanbul’da vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.

Çocuklar ve şiir

Çocuklar ve yazdığı şiirler arasındaki bağlantıyı “okutmak üzerine” isimli şiirinde, “Sınıfın ozanıyım mimli. Hababam Sınıfı’nın yazarıyım ünlü. Kim ne derse desin, çocuklar için yazdım hep… İki iş tuttum ömür boyu köklü. Çocukları okutmaktı ilk işim. İkincisi, yazdıklarımı çocuklara okutmak” şeklinde kuran Ilgaz, “Hababam Sınıfı”nın yazarı olarak gençlerin ve çocukların eğitimi hakkındaki hassasiyetini de “Çocuklarım” şiirinde şöyle ifade etti:

“Yoklama defterinden tanımadım sizi / Benim haylaz çocuklarım / Sınıfın en devamsızını / Bir sinema dönüşü tanıdım / Koltuğunda satılmamış gazeteler / Dumanlı bir salonda / Kendime göre karşılarken akşamı / Nane şekeri uzattı en tembeliniz / Götürmek istedi küfesinde / Elimdeki ıspanak demetini / En dalgını sınıfın / Çoğunuz semtine uğramaz oldu okulun / Palto ayakkabı yüzünden / Kiminiz limon satar balık pazarında / Kiminiz Tahtakale’de çaycılık eder / Biz inceleye duralım aç tavuk hesabı / Tereyağındaki vitamini / Kalorisini taze yumurtanın / Karşılıklı neler öğrenmedik sınıfta / Çevresini ölçtük dünyanın / Hesapladık yıldızların uzaklığını / Orta Asya’dan konuştuk / Laf kıtlığında / Birlikte neler düşünmedik / Burnumuzun dibindekini görmeden / Bulutlara mı karışmadık / Güz rüzgarlarında dökülmüş / Hasta yapraklara mı üzülmedik / Serçelere mi acımadık kış günlerinde / Kendimizi unutarak.”

Ilgaz’ın bazı eserleri ise şöyle:

Şiir: “Yaşadıkça”, “Devam”, “Üsküdar’da Sabah Oldu”, “Soluk Soluğa”, “Karakılçık”, “Uzak Değil”, “Güvercinim Uyur mu”, “Kulağımız Kirişte”, Çocuk Bahçesi (çocuk şiirleri)

Hikaye: “Radarın Anahtarı”, “Don Kişot İstanbul’da”, “Kesmeli Bunları”, “Al Atını”, “Palavra”, “Bunadı Bu Adam”, “Tuh Sana”, “Çalış Osman Çiftlik Senin”, “Hababam Sınıfı Uyanıyor”, “Hababam Sınıfı Baskında”, “Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı”

Roman: “Hababam Sınıfı”, “Bizim Koğuş”, “Karadeniz’in Kıyıcığında”, “Karartma Geceleri”, “Meşrutiyet Kırahathanesi”, “Apartıman Çocukları”, “Hoca Nasrettin ve Çömezleri”

Tiyatro: “Hababam Sınıfı”, “Hababam Sınıfı Baskında”, “Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı”, “Çatal Mata Kaç Çatal”, “Abbas Yola Giden”

Hatıra: “Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra”, “Yokuş Yukarı”, “Biz de Yaşadık”

Çocuk Edebiyatı: “Bacaksız Kamyon Sürücüsü”, “Bacaksız Okulda”, “Bacaksız Paralı Atlet”, “Öksüz Civciv”, “Küçükçekmece Okyanusu”, “Cankurtaran Yılmaz”, “Kumdan Betona”