Yazar, çevirmen ve düşünür Cemil Meriç, Balkan Savaşı sırasında 1912’de Meriç nehri yakınlarındaki Dimetoka’dan Antakya’ya göçmüş bir ailenin çocuğu olarak 12 Aralık 1916’da Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde dünyaya geldi.

İlk ve orta öğrenimini Arapça, Fransızca, Kur’an, tecvid, ahlak eğitimi de aldığı Reyhanlı Rüştiyesinde tamamlayan Meriç, ardından Fransız idaresindeki Antakya’ya giderek Fransız eğitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisinde okudu.

Cemil Meriç, “Benim üniversitem” dediği lisede, Fransız ve Türk hocalardan özel dersler alırken, Ali İlmi Fani’nin kılavuzluğunda Divan edebiyatını keşfetti.

Cemil Meriç’in “Geç Kalmış Bir Muhasebe” başlıklı ilk yazısı, 1933’te yerel Yenigün gazetesinde yayımlandı.

Nurullah Ataç ve Reşat Ekrem Koçu’nun da öğretmenlik yaptığı İstanbul’daki Pertevniyal Lisesine 1936’da geçen Meriç, bir yazısında bazı hocalarını eleştirmesi yüzünden 12. sınıfta liseden ayrılmak zorunda kaldı.

Geçim sıkıntısı nedeniyle 1937’de gittiği İskenderun’un Haymaseki köyünde 9 ay öğretmenlik yapan yazar, ardından İskenderun Tercüme Bürosuna sınavla reis muavini oldu.

İlk çeviri kitabı 1943’te yayımlandı

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin Felsefe Bölümüne 1940’ta başlayan yazar Meriç, üniversiteden çok kütüphanelere devam ettiği için bu bölümü bitiremedi. 

Meriç’in yazıları 1941’den itibaren İnsan, Yücel, Gün, Ayın Bibliyografyası dergilerinde yayımlandı.

İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokuluna burslu kabul edilen yazar, 1944’te Fransız Filolojisi Bölümünden mezun oldu.

Cemil Meriç 1942’de Fevziye Menteşeoğlu ile evlendi. Çiftin oğulları Mahmut Ali 1945’te, kızları Ümit ise 1946’da dünyaya geldi.

Yazarın ilk çeviri kitabı, Balzac’ın “Altın Gözlü Kız” romanı 1943’te yayımlandı.

Usta edebiyatçı, 1944-1974 arasında Elazığ Lisesi ve İstanbul Işık Lisesinde öğretmenlik, İstanbul Üniversitesinde ise Fransızca okutmanlığı yaptı.

Görme yetisi 1954’te zayıflayan Meriç, başarısız göz ameliyatlarının ardından, 1955’te görme yetisini tamamen yitirdi.

Cemil Meriç, çevresindekilere okuttuğu Fransızca ve İngilizce metinleri sözlü çevirdi ve yardımcılarına yazdırdı. Basılmamış Fransızca grameri hazırladı. Dikte ederek makaleler yazmaya devam etti.

İlk telif kitabı “Hint Edebiyatı”

Yazar Meriç’in ilk telif kitabı “Hint Edebiyatı” 1964’te yayımlandı. Doğu medeniyetlerine karşı ön yargıları yıkmayı amaçlayan ve 4 yıllık bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkan eser, “Bir Dünyanın Eşiğinde” başlığıyla 2 kez daha basıldı.

Batı düşüncesinin önemli bir yönünü aydınlatmayı amaçlayan Meriç’in, bu düşünceyle sosyalizmin temelini atan ve sosyolojinin kurucusu olan Saint Simon hakkındaki eseri 1967’de Çan Yayınları tarafından okura ulaştırıldı.

Meriç’in yazı ve çevirileri 1965-1973 arasında çeşitli dergilerde yayımlandı. Hisar dergisinde “Fildişi Kuleden” başlığıyla denemeler yazdı.

“Bana öyle geliyor ki hayat denen mülakata bu kitabı yazmak için geldim” dediği “Bu Ülke” adlı kitabı, Ötüken Yayınevi tarafından 1974’te yayımlandı. Aynı yıl, medeniyet kavramını tartıştığı “Umran’dan Uygarlığa” adlı eseri okurla buluştu.

Cemil Meriç, edebiyat ve düşünce tarihi niteliği taşıyan “Kırk Ambar” adlı eseriyle 1980’de Türkiye Milli Kültür Vakfı Ödülü’ne layık görüldü.

Son eserleri “Işık Doğudan Gelir” ile “Kültürden İrfana” oldu

Türkiye Yazarlar Birliği tarafından 1981’de “Yılın Yazarı” seçilen Meriç, aynı yıl basılan yarı derleme, yarı telif “Bir Facianın Hikayesi” adlı eserde ise yakın tarihi ele aldı.

İletişim Yayınlarının 1983’te çıkardığı “Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi”ne makaleler yazan Cemil Meriç, 1986’da yine aynı yayınevinin “Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi”nde makaleleriyle yer aldı.

Eşi Fevziye Hanım’ı 1983’te kaybeden Meriç, aynı yıl beyin kanaması geçirdi ve sol tarafına felç indi. Sağlığında basılan son eserleri “Işık Doğudan Gelir” ile “Kültürden İrfana” oldu.

Cemil Meriç, 13 Haziran 1987’de, 71 yaşında hayata veda ederek, Karacaahmet Mezarlığı’nda eşinin yanına defnedildi.

İnceleme ve fikir dalında ödüller aldı

Kendine has üslubu ve temiz Türkçesiyle dikkat çeken Meriç’in çeviri ve makaleleri başta İnsan, Amaç, 19. Asır, Gün, Yeni İnsan, Hisar, Hareket, Yirminci Asır, Türk Edebiyatı, Kubbealtı Akademi, Köprü ve Gerçek olmak üzere 40 kadar derginin yanı sıra Yeni Devir ve Orta Doğu gazetelerinde ve ansiklopedilerde okuyucuyla buluştu.

Umrandan Uygarlığa adlı kitabıyla 1974’te ve Kırk Ambar adlı kitabıyla 1980’de Türkiye Milli Kültür Vakfı Armağanı’nı aldı.

Türkiye Yazarlar Birliğinin Üstün Hizmet Ödülü’nü 1981’de Mehmet Kaplan ve Emin Bilgiç ile paylaşan Meriç, Kayseri Sanatçılar Derneğinden 1982’de inceleme dalında, 1986’da ise fikir dalında ödül kazandı.

Usta edebiyatçının, Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde doğduğu ev, 2014’te müzeye dönüştürüldü.

Meriç ayrıca 2015’te Cumhurbaşkanlığı tarafından verilen Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü.

Meriç’in bazı eserleri

Cemil Meriç deneme, inceleme dalında Balzac, Hind Edebiyatı, Saint Simon / İlk Sosyolog – İlk Sosyalist, Dillerin Yapısı ve Gelişmesi, Sosyalizm ve Sosyoloji Tarihinde Pierre Joseph Proudhon: 1809-1865, İdeoloji, Bu Ülke, Umrandan Uygarlığa, Hind ve Batı, Bir Dünyanın Eşiğinde, Mağaradakiler, Kırk Ambar, Bir Facianın Hikayesi, Işık Doğudan Gelir, Kültürden İrfana, Jurnal I-II, Sosyoloji Notları ve Konferanslar eserlerini kaleme aldı.

Kaynak: TRT Haber, AA