Meydan duyurularından duvar mesajlarına, haber mektuplarından gazeteye, radyodan da televizyona…

Habere ulaştığımız kaynaklar hızla değişmeye devam ediyor. Artık, internet ve sosyal medya en temel haber alma araçlarımıza dönüştü.

Ancak ulaşması çok kolay olan bu sanal mecralardaki bazı sahte haberler, ulusal ve küresel boyutta gerçek krizleri tetikleyebiliyor.

Geleneksel medyalarda geçirilen süre azalıyor

Zenith medya tüketim raporuna göre insanların gazete ve dergi gibi geleneksel medyalarda geçirdiği zaman ciddi oranda azaldı. 

Dünya genelinde insanlar, ortalama 170 dakikasını internetten haber okumak için harcıyor.

Gazete ve dergiye ayrılan vakit ise sadece 9 dakika.

2021 yılında bu sürenin internet için 192 dakikayı geçmesi, yazılı medya için 4 dakikaya düşmesi bekleniyor.

1 yılda internette harcayacağımız toplam süre ise 800 saat olacak.

Yanlış bilginin yayılma hızı tehlikeyi artırıyor

Tek bir tuşla, istediğimiz bölgeden, istediğimiz dilde ve türde haberlere ulaşabilme imkanı hem zaman hem de paradan tasarruf sağlıyor.

Bazı kişisel Twitter hesapları başlı başına birer medyaya dönüşüp gündem yaratabiliyor.

Bu mecralardaki sahte haberler, dedikodular bazen bir ünlüyü ölmeden öldürüyor, bazen gerçeği tamamen çarpıtıyor ve bu durum bilgi kirliliğinin hızla artmasına neden oluyor.

Bu bilgi kirliliğinin yarattığı en önemli sorun ise gerçek eylemleri tetiklemesi ve toplumsal huzuru bozması. Çünkü internet, yayılma hızı nedeniyle kitleler için geçerli olan gerçekliğin belirleyicisi konumunda. 

Konuyla ilgili yapılan birçok araştırma sahte ya da yanlış haberlerin yayılma hızının ve kalıcılığının, gerçek haberlere oranla daha fazla olduğunu ortaya çıkardı.

Bu da bu tür mecraları daha tehlikeli hale getiriyor.

Bu bilgi kirliliğinden kendimizi nasıl koruyacağız?

Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Zeynep Genel, sosyal medyadaki haberlerin yarattığı bilgi kirliliğinin ne gibi sonuçları olabileceğini ve bu kirlilikten korunmak için neler yapabileceğimizi TRT Haber’e anlattı.

Algoritmalar, troller ve insanların enformasyon ürettiği bir çağda yaşadığımızı söyleyen Genel, “Pek çok yönden avantaj sağlayan bu dönemin en önemli dezavantajı kirli bilgi, yani bilginin bizi yanıltması veya kandırması hatta toplumsal boyutta kaosa yol açabilmesi” dedi.

Genel’e göre sahte veya yanlış haberler için alınabilecek önlemler şunlar:

Hesaplarınızı onaylanmamış hesaplardan temizleyin

Listemizi onaylanmamış veya takma isimli hesaplardan temizlememiz gerekiyor. Bu tarz hesaplar çok fazla tıklandığından algoritmik olarak bizim neyi göreceğimizi etkiliyor veya trollere neyi nasıl görmemiz gerektiği konusunda yol gösteriyor. Dolayısıyla takma isim kullanan, resmi olarak onaylanmamış hesapları mümkünse listemizden çıkararak tedbir almaya başlamalıyız.

Haberin kaynağını kontrol etme refleksini geliştirin

Eskiden gelen haber alma ve okuma alışkanlıklarımız bizi gafil avlıyor. Geleneksel medya ortamlarında haberi çoğunlukla resmi haber kaynaklarından almaya alışkınız. Dolayısıyla sorgulama refleksimiz yeterince gelişmiş değil. Henüz sosyal medya kullanıcının mantığını çözemediği bir alan ve bu mecralarda hala geleneksel gazete okuma alışkanlıklarını devam ettiriyor. Kendimize o meşhur 5N1K (Ne, neden, nasıl, ne zaman, nerede, kim) sorularını sormalıyız.

Haberi paylaşanı değil, kaynağı dikkate alın

Genellikle haberin kaynağı yerine paylaşanı dikkate alıp beğeniyor ve hatta paylaşıyoruz. Bu hatalı alışkanlığımız sahte bilginin yayılmasına istemesek dahi ortak olmamıza yol açıyor. Tek bir tıklamanın bile kirli veya sahte bilginin yayılmasına katkı sağladığının bilincinde olarak paylaşımda bulunanı değil, bilginin kaynağını dikkate almalıyız.

Çoğu insan sırf yakını retweetlediği veya paylaştığı için paylaşımı tıklıyor veya beğeniyor. Bu alışkanlığımızı terk etmeliyiz. Haberi kimin listemizde paylaştığına değil, kaynağının kim olduğuna odaklanmalıyız. 

Tıklanma amaçlı haberlere dikkat

Haberin tamamının paylaşımda yer alıp almadığı da bir diğer ipucu. Tıklama veya yönlendirme amaçlı haber görünümlü ancak haberin tamamını içermeyen paylaşımların ana amacının bize haber vermek olmadığı gibi bilgi kirliğine yol açan unsurlar arasında yer aldığını unutmamalıyız. 

Resmi haber kanallarını kontrol edin

Son olarak paylaşımın amacının bize bilgi vermek mi bizi ikna etmek mi olduğunu göz önünde bulundurmalıyız. Çoğu çarpıtma içerik, dikkat çekici ancak açıkça bilgilendirme yapmayan başlıklara sahip oluyor. Görselleri başka bir ülkede farklı bir zamanda yaşanmış bir olaydan alınıyor. Elbette tüm içeriği arayacak kadar zamanımız maalesef yok. Bu nedenle yapmamız gereken konunun resmi haber kanallarında yer alıp almadığını kontrol etmek ve bu tarz manupile etme amacı taşıyan paylaşımları tamamen reddetmek. 

Grafik: Şeyma Özkaynak

Kaynak: TRT Haber, Forecast, Zenith, Statista